Po mszy świętej za duszę Juliusza Słowackiego, a także zmarłych uczestników XXV edycji Dialogu dwóch Kultur, po uroczystościach, sesjach naukowych, ciekawych prezentacjach artystycznych w Krzemieńcu, które odbyły się w dniach 4–6 września przy pięknej, słonecznej pogodzie, druga cześć spotkań Dialogu Dwóch Kultur przebiegała w tym roku 9–13 września w Polsce w wielu miejscowościach: w Lublinie, Nałęczowie, Puławach, Sulejówku, Warszawie, Żelazowej Woli.
Na program złożyły się: sesje zabytkoznawcze, koncerty, spotkania literackie, prezentacje nowych książek oraz sesje naukowe historyków, literaturoznawców, jak również muzealników, pokazy filmowe. Tradycyjnie już jedna z sesji literackich odbyła się w Domu Literatury w Warszawie, usytuowanym w centrum stolicy tuż obok Zamku Królewskiego. Ten okazały gmach jest bowiem siedzibą Zarządu Głównego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, współorganizatora od wielu lat tych wydarzeń.
Inauguracyjne spotkanie odbyło sięw mieście Unii Lubelskiej, w modrzewiowym dworku Muzeum Wincentego Pola – poety i pisarza późnego romantyzmu, znawcy i piewcy dawnych Kresów. Rozpoczęły je wystąpienia: Svitłany Bajtaliuk, dyrektorki Wydziału Kultury w Tarnopolskim Urzędzie Wojewódzkim, Tamary Sieniny, dyrektorki Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu, Mariusza Olbromskiego, twórcy i współorganizatora Dialogu Dwóch Kultur, jak również prof. Grzegorza Nowika, wicedyrektora ds. naukowych Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. Głos zabrał również Mykoła Matwijuk, wiceburmistrz Krzemieńca.
Wykład inauguracyjny zaprezentował poeta i krytyk literacki, redaktor lubelskiego „Akcentu” Waldemar Michalski. Mówił interesująco na temat „Wołyń w życiu i twórczości Józefa Czechowicza”. Tak się złożyło, że wykład ten został wygłoszony w kolejną rocznicę śmierci poety, który zginął w Lublinie w czasie bombardowania miasta przez hitlerowców w dniu 9 września 1939 roku. Stał się zatem swoistego rodzaju hołdem dla tego najwybitniejszego poety Lublina, współtwórcy tak zwanej „drugiej awangardy”, a zarazem Poetyckiej Grupy Wołyń. Waldemar Michalski wskazał na rozliczne wątki w twórczości autora „modlitwy żałobnej” związane z jego fascynacjami krajobrazem wołyńskim i jego mieszkańcami. Poeta mieszkał wiele lat na Wołyniu, znał ten region bardzo dobrze. Ogromnie interesująco zaprezentował pełne bezcennych pamiątek Muzeum Wincentego Pola znawca twórczości autora „Mohorta”, a zarazem kierownik tej instytucji Wiktor Kowalczyk, który wygłosił wykład „Wincenty Pol, a Kresy”. Wystąpienia te ubogaciła prezentacja zwięzłych wierszy przez poetę lubelskiego Stanisława Kierońskiego z jego tomu „Cztery pory życia”. Treść wielu klarownych w swym przesłaniu utworów nawiązywała do obecnej sytuacji na Ukrainie.
Dalsza nasza peregrynacja wiodła do pobliskiego Nałęczowa, gdzie w Muzeum Bolesława Prusa dr Joanna Wiśniewska przedstawiła refleksje „Obcy czy swoi? Bolesław Prus, a Rosja”, po czym w pobliskiej Chacie Żeromskiego prof. dr hab. Monika Gabryś-Sławińska, kierowniczka tego muzeum i znawczyni twórczości autora „Popiołów” z pasją i znawstwem przekazała nam informacje o wartości i dziejach zachowanych tam w całości, jak za życia pisarza, zbiorów. Podczas dalszej podróży wszystkich zafascynował Zespół Rezydencyjny Książąt Czartoryskich w Puławach zarówno pięknym i rozległym parkiem, majestatem obiektów, jak i bezcennymi zabytkami zgromadzonymi w pałacowych wnętrzach. To tam właśnie w tragicznym czasie zaborów księżna Izabela Czartoryska, a także jej mąż książę Adam Czartoryski, generał ziem podolskich, zgromadzili olbrzymią bibliotekę, tam stworzyli prężny ośrodek kultury i nauki promieniujący na cały kraj. To miejsce poprzez nagromadzenie narodowych pamiątek przez księżnę Izabelę stało się też kolebką polskiego muzealnictwa. Szczególnymi miejscami ich przechowywania była Świątynia Sybilli i Dom Gotycki.
Następnego dnia w nowoczesnym gmachu Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, zaprojektowanym przez Krzysztofa Jaraczewskiego, wnuka Marszałka i pierwszego dyrektora tej instytucji, ongiś uczestnika spotkań Dialogu Dwóch Kultur w Krzemieńcu, odbyły się dwie sesje naukowe, historyczna „Rosja, Moskwa i Moskale w historiografii Polski i Ukrainy” oraz literacka zatytułowana: „Imperium zła w literackich dziełach polskich i ukraińskich”. Obie w sposób dobitny ukazały odwieczne dążenia Rosji do podboju wciąż nowych ziem, zagarnięcia wolności wielu narodom, przy zastosowaniu różnych metod, wojny, intryg, podstępów, budowania do tego celu przeróżnych uzasadnień w postaci utrwalanych mitów o czym mówił w wykładzie rozpoczynającym sesję historyczną „Mity imperialne Rosji” prof. Grzegorz Nowik. Inną z omawianych metod przedstawiła prof. dr hab. Aleksandra Leinwand, z Instytutu Historii PAN oraz Instytutu Lwowskiego w wystąpieniu: „Odwieczna superbroń Rosji. Propaganda, kłamstwo, dezinformacja, manipulacja.”
Podobną tematykę przedstawił prof. dr hab. Viachaslau Shved, z Uniwersytetu Warszawskiego snując swe refleksje na temat: „Historiografia polska o agresji Rosji przeciwko Polsce, Białorusi i Ukrainie w końcu XVIII – pierwszej połowie XIX wieku”. Prof. dr hab. Anna Kapustian, Krzemieńczuckiego Narodowego Uniwersytetu im. Mychajła Ostrogskiego podzieliła się z uczestnikami wynikami swych badań na temat: „Komunistyczna „kontrola polityczna” nad Polskim Instytutem Edukacji Społecznej w latach trzydziestych XX wieku”.
Trudno tematykę i treść wszystkich wygłoszonych wykładów choćby lapidarnie opisać, bo w części historycznej wygłoszono ich tego dnia trzynaście, a w części literackiej jedenaście. Jeśli chodzi o sesje literacką to wspomnę jedynie, że rozpoczął ją dr Jan Musiał z Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, reflektując na temat: „Sowiety w literaturze polskiej. Retrospekcja nieoczekiwanie odległa”. Reprezentująca Towarzystwo Naukowe im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu dr Amelia Korzeniewska zobrazowała „Wątki rosyjskie w powojennym filmie polskim”. Po niej znakomita znawczyni literatury współczesnej prof. dr hab. Dorota Heck z Uniwersytetu Wrocławskiego temat: „Bronisław Wildstein wobec komunizmu”. Z kolei reprezentujący Instytut Iwana Franki NAN Ukrainy, prof. dr hab. Jewhen Nachlik przedstawił „Wizję Moskwy/Rosji w twórczości Szewczenki”, zaś prof. dr hab. Jan Wolski z Uniwersytetu Rzeszowskiego temat: „Wszechobecna natura i ludzie z pamięci. Wołyń Czesława Janczarskiego. Następnie dr hab. Wołodymyr Mykytiuk z Instytutu Badań nad Twórczością Iwana Franki „Genezę mentalnej skłonności Moskali do autorytaryzmu i despotycznego ustroju imperialnego w pracach historyczno-literackich Iwana Franki”. Dr hab. Józef Ruszar z Instytutu Myśli Józefa Tischnera w Krakowie nie mógł przybyć na konferecnje z powodów zdrowotnych, ale przesłał swe refleksje na temat: „Tadeusz Nowak. Bezbożna religia bolszewików”.
Nadto tego dnia miały też miejsce prezentacje nowych książek naukowych: dr Urszula Olbromska, mówiła o swym dziele „O pamięci w kamieniu wyrytej… Polskie mogiły na cmentarzach pogranicza polsko-ukraińskiego”, z kolei” Monika Piechowicz-Kruk reprezentująca Koło Lwowian w Londynie, omówiła książkę Ireny Wancerskiej „Lwów. Kolebka harcerstwa polskiego”, zaś prof. Dorota Heck z Uniwersytetu Wrocławskiego snuła refleksje o wydanych ostatnio wspomnieniach przedwojennego nauczyciela z Krzemieńca Czesława Kurka: „A kochasz Ty Polskę? Splątane nici nauczycielskiej drogi”. Tę część prezentacji zakończyła prof. dr hab. Walentyna Sobol z Uniwersytetu Warszawskiego, przedstawiając najnowszy numer „Studiów Polsko- ukraińskich”.
11 września uczestnicy XXV Dialogu Dwóch Kultur spotkali się w Narodowym Muzeum Etnograficznym, gdzie po powitaniu przez dyrektor dr Magdalenę Wróblewską, zwiedzili dwie interesujące wystawy: „Dwie dusze twórcy ludowego” oraz „Porządek rzeczy. Magazyn Piotra B. Szackiego”.
Ogromnie istotny był zorganizowany tego dnia panel dyskusyjny: „XXV lat Dialogu Dwóch Kultur. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość” z udziałem: Heleny Haśkiewicz z Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu, prof. dr hab. Afanasija Łomakowycza, rektora Akademii Humanistyczno-Pedagogicznej im. Tarasa Szewczenki w Krzemieńcu, prof. dr hab. Grzegorza Nowika z Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku oraz Urszuli i Mariusza Olbromskich – twórców Dialogu Dwóch Kultur, Tamary Sieniny, dyrektorki Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu). Spotkanie prowadził dr Emil Noiński z Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. W dyskusji ukazano jak znaczący jest dorobek merytoryczny tych spotkań, a także jak ważną rolę odgrywa on wśród środowisk intelektualnych obu krajów. Jakże frapujący był dla wszystkich występ ukraińsko-białoruskiego zespołu śpiewaczego „Śpiewy spod mostu” z repertuarem pieśni z pogranicza trzech narodów, nieznanych dziś zupełnie. Dalszą część dnia wypełniły interdyscyplinarne sesje naukowe „Krzemieniec – miasto wielu kultur” oraz „Sąsiedzi Polski i Ukrainy – wspólne dziedzictwo kulturowena której wygłoszono piętnaście interesujących i bardzo różnorodnych tematycznie wykładów.
Ostatni dzień spotkań Dialogu Dwóch Kultur 12 września został poświęcony muzyce i literaturze. W godzinach przedpołudniowych uczestnicy zwiedzili Muzeum Fryderyka Chopina w miejscu jego urodzenia w Żelazowej Woli. W sali audiowizualnej wysłuchali koncertu utworów Fryderyka Chopina w interpretacji Marii Baka-Wilczek. Po raz pierwszy została zaprezentowana przez piszącego te słowa nowa książka poetycka „Album krzemieniecki”. Spotkanie prowadził redaktor i wydawca tego tomiku prof. Jan Wolski. Z kolei Natalia Belczenko, wybitna ukraińska poetka i tłumaczka z Kijowa, przedstawiła swe wiersze ze znakomitego tomu „Wilga”. Przejmującym tonem zabrzmiały też utwory Małgorzaty Borzeszkowskiej z tomu „Odłamki. Rok pierwszy”.
W godzinach popołudniowych obyła się w Domu Literatury w Warszawie sesja literacka „Romantyzm polski i ukraiński”. Zebranych powitał w imieniu pisarzy Piotr Holewiński, wiceprezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W imieniu dyrekcji Państwowego Instytutu Wydawniczego wystąpił redaktor Hubert Musiał, który przedstawił nową edycje „Dzieł zebranych” Juliusza Słowackiego w opracowaniu prof. Marka Troszyńskiego oraz mówił o książkach tematycznie związanych z Ukrainą, a wydanych w ciągu ostatnich 10 lat przez instytucję, którą reprezentował. Wszyscy uczestnicy spotkań otrzymali dzięki wielkiej życzliwości Dyrekcji PIW komplety wydań tych książek.
Trudno podsumować całość tych wydarzeń, obfitujących w szereg specjalnie na nie przygotowanych wystąpień artystycznych, literackich, bezcennych refleksji historycznych, muzealniczych, historyków i badaczy literatury, skupiających się na zagadnieniach i tematach przewodnich wymienionych sesji naukowych. Z całą pewnością był to czas dla wszystkich niezwykle intensywnej pracy, ubogacający wiedzę i horyzonty myślowe. Ale nie tylko – bo wszystkie wygłoszone wystąpienia naukowe znajdą się w roczniku pod tym samym tytułem co całość spotkań „Dialog Dwóch Kultur”, a wydawanym przez ostatnie lata przez Muzeum Józefa Piłsudskiego. Wydawnictwo jest rozprowadzane po obu stronach granic i może przyczynić się do poszerzenia wiedzy na omawiane tematy zarówno przez badaczy, jak i wśród szerokich rzesz zainteresowanych zagadnieniami, które omawiano w czasie licznych konferencji. A było ich łącznie pięć na których wygłoszono łącznie czterdzieści siedem wykładów. W tym czasie miały też miejsce dwa koncerty, cztery prezentacje wydawnictw naukowych, cztery prezentacje literackie oraz panel dyskusyjny. Łącznie obejrzano siedem muzeów i wystaw oraz dwa krótkie filmy także ten z pierwszej części spotkań pod tytułem „Ćwierć wieku Dialogu Dwóch Kultur. Krzemieniec 2025” zrealizowany przez Annę Gordijewską i Aleksandra Kuśnierza – dziennikarzy Kuriera Galicyjskiego.
Tak jak w Krzemieńcu całość wydarzeń zakończyła się podobnym akcentem, bo obie delegacje złożyły kwiaty także w stolicy pod pomnikiem Juliusza Słowackiego i Tarasa Szewczenki, oddając hołd tym, którzy walczyli sercem, myślą i słowem o wolność swych narodów.
Organizatorzy: Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu, Akademia Humanistyczno-Pedagogiczna im. Tarasa Szewczenki w Krzemieńcu, Muzeum Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli, Muzeum Dworek Wincentego Pola w Lublinie, Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie, Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie, Muzeum Czartoryskich w Puławach, Państwowy Instytut Wydawniczy. Stowarzyszenie Pisarzy Polskich.
Mariusz Olbromski
Tekst ukazał się w nr 18 (478), 30 września – 16 października 2025
Źródło: https://kuriergalicyjski.com/o-xxv-dialogu-dwoch-kultur-w-polsce/
